Intérpretes

Explicación y traducción: Eduardo Navarro.

Lugar

Wacará, Vaupés.

El dolor de cabeza viene del pelo del mono y se va con las plumas de la guacamaya y el loro. Escucha cómo los Kakua evitan este molesto quebranto.

Canto para el dolor de cabeza

                        Para rezar el dolor de cabeza con el pelo del mono, el pelo del mono. 
Cuando rezaban hacían una cuerdita de pelo de mono y se guardaba allá arriba en un yerao, en el cielo, en las nubes. 
Ese pelo vibra, y cuando vibra es que da dolor de cabeza. La corona de plumas de guacamaya y loro, cuando está puesta en la cabeza, vibra; y a esa vibración le rezan y le quitan todo, toda esa vibración. 
Después de eso, flauta, flauta de hueso; se sopla, se reza. Esa flauta de hueso tiene poder con el dolor de cabeza cuando está vibrando. El dolor de cabeza se coge, se quita y se deja en la mesa del hijo del sol (yerao), mmm. 
Un collar con un pedazo de hueso que se ponían resuena cuando se danza. 
Cuando ese pedazo de hueso está en el pecho, vibra y da dolor de cabeza. 
Cuando se acaba ese pedazo de hueso, a ese rezo lo rezan y se quita todo ese vestido, mascarada, hueso, corona, todo. 
El yerao es la mesa del hijo del sol y mesa de los antiguos. 
                    

Wao johat chapat

                        Wao johatdih chaapna ĩt chaapna bʉt ji niín, neep yogo yoot, yogo yoot toopna caandih chaap too weha ĩt ʉʉb cá̃ac jwej bedá bojóp ji. 

Ji caan toopna bʉt ji caán, tʉlʉh yoohna bʉt ji wao joopbʉt ji niin yaó yoot jʉdʉhna, ñaaj yoot jʉdʉna caanbʉt ji ñʉʉhna ãt, tʉlʉh ñʉʉp wʉt ji caan tʉlʉhat dih bʉt ji chaáp too weha ʉb cá̃ac beda bojóp ji. 
Caan tʉʉt timah, eji chiona ĩdiíp chiona ĩtniiji ĩt pojop bʉt ji caan idíp chionah bʉt ji caán, tʉlʉh ñʉʉhna pojocha tʉlʉhñʉhna wao ãt joopji caandih chionahdih, ʉʉb jwaát teo weha boó jaápboó ʉʉb cá̃ac yeo wʉíh caya boo ʉʉb too weha cá̃ac jwejép wʉt ji, panih ĩ chaa mmm. 

Idip jee quiid ĩ dʉoni quiit ãt ñʉʉp wʉt ji caan quiít yʉhna wʉt ji tʉlʉh nʉhnit jwiítdih wao ãt deanap wʉt ji caan quiítdih bʉtji ʉʉb weha cá̃ac jwejép wʉt ji, caan quiít bedecha niin, caán chapatdih chaap too weha jenah beda bojnit ĩt ʉʉb cá̃ac weha beda jena bojoóp ji.