Intérpretes

Interpreta: Mery Jo’nide. Traduce: Joaquín Nijbe

Lugar

Resguardo de Agua Bonita.

Mery Joˈnide recuerda cómo su mamá le enseñó cuanto sabía, todo lo que le habían enseñado sus ancestros, para que los jóvenes la escuchen y sigan la tradición.

Consejo para los jóvenes

                        ¡Jóvenes!,
mamá a mí, mamá a mí
mamá a mí, mamá a mí
me crió mientras crecía, antes de morir me crió, cuando era niña.
Mi mamá me decía “tiene que ser como era yo”, 
    y yo iba a donde me mandaba, hacía lo que me ordenaba.
A esta hora, a la misma hora
A esta hora, a la misma hora
    puntual, sin pereza.
“Tienes que ser como era yo”, decía tu abuela, tu difunta abuela.
Hazlo así, me decía mi mamá, mi mamá me decía “Hazlo así
    como me enseñó mi mamá a preparar la bebida”.
Trabajo mucho con las frutas, colando hasta el amanecer, así es,
    con los frutos de las palmas y frutales preparo bebidas para compartir.
 
A mí, a mí,
cuando era joven y fui madre primeriza, otras mujeres me envidiaban
    pero yo no les prestaba atención.
Lo que ella me dijo, su consejo, lo que me dijo, aún lo tengo:
“Tú no eres mayor, te falta crecer, todavía estás pequeña”
me dijo mi madre a mí,
me dijo mi madre a mí.
Ella hacía cosas grandes, no se cansaba.
Hago las cosas sin descansar, como ella me decía que hiciera, 
    como ella me decía.
A la misma hora que decía mamá, mamá.
 
Mis hermanos me traían canastados enormes de frutos negros:
    los del seje, el milpeso, el milpesillo..
Con nuestra difunta hermanita, con nuestra hermanita
con nuestra difunta hermanita, con nuestra hermanita
nosotras mismas cargábamos los canastos de frutos oscuros
y nos los descargábamos la una a la otra, decían ellos.
Mi papá a mí, papá a mí
papá me decía que no tenía tantas hijas como los otros: 
    “Tú eres la única hija y no tuve más”.
    Mi papá no hizo hermanitas para mí, él decía eso
él decía eso, él decía eso.
 
                    

Weˈe pa jua weˈe pa yan

                        Weˈe pa jua weˈe pa yadn
naˈa yeˈ wena naˈa wena
naˈa yeˈ wena naˈa wena
kome an bakan naj bitna tʉ
wem mi pãˈna tʉtima ma nij ji nanʉ bejnaˈ ji yeˈ 
ninpãˈne yeˈ kʉ ninpãˈne yeˈ 
ninpãˈne yeˈ kʉ ninpãne yeˈ 
wem mi pãˈna tʉtima ma et bitna ma et ma et nij yeˈ
nin pãˈmi yaˈjeyenaˈ mena mi nij pãˈ jeya mi nij pãˈ yeˈ
a yeiˈni darʉt jare bore tʉ ka yu 
 
Wena yeˈ juena wena yeˈ ye 
wena yeˈ jʉna jʉm a jeredu yadn nijkapeˈka me mena da he
mi nijpeˈ i yud mi nijpa jʉm
ma wi bejne nʉm nada banika nika
naˈa ye wena naˈa wena 
naˈa ye wena naˈa wena 
mi yaˈni ˈdeiyi dawana nʉm ka 
maʉ teuchãpĩˈ tʉtima mi nij pãˈnati- mi nij pãˈ yeˈ 
ninpãˈne yeˈ kʉ ja nij naˈa naˈa
 
Jeñe wʉn wena jeñe wʉn wena juruni bʉrʉp buruni bʉrʉp dawa ji wam bitna yeˈ ji wam bitna 
ji wam bitna ye ji wam bitna 
ji mika ti buruni bʉrʉp nwado ji bupʉ̃wʉ̃nʉ̃ i nij pãˈ yeˈ awa yeˈ wena awa wena 
wa nʉm yeˈ wena jeñe wʉn jati katuki komo yeikapeˈni kanij a nij bak kan
a nijna kan, a nijna kan