Intérpretes

Intérprete: Jairo Chipiaje Cavares. Traductor: José Quintero Campo.

Lugar

Resguardo Caño Ovejas, Meta

Las pequeñas gaviotas picoamarillo (Sterna superciliaris) ponen sus huevos en las playas aún húmedas de los ríos y así señalan que el verano comienza. Este baile rápido y en círculo, presente en cualquier fiesta Sikuani, celebra este anuncio, pues el verano siempre ha sido un momento de encuentro. Hasta entrado el siglo XIX en sus vistosos y variados atavíos, distintos pueblos se mezclaban en las orillas de los ríos y en diversas lenguas intercambiaban sus saberes y los productos por los que eran admirados: las mezclas de ajíes, las fibras y pigmentos vegetales, las artesanías. Hoy la abundancia de peces de los grandes ríos sigue congregando a los pueblos.

Katsipitsipi

                        Katsipitsipi kodowinüxi
Katsipitsipi kodowinüxi
Katsipitsipi kodowimonae
Katsipitsipi kodowimonae
 
Katsipitsipi kodowinüxi
Banakatsu tsaena pepobitsaüto
Banakatsu tsaena pepobitsaüto
 
Banakatsu tsaena yaxaniwaeta
Banakatsu tsaena yaxaniwaeta
Banakatsu tsaena pepobitsaüto
Banakatsu tsaena pepobitsaüto
 
Xaniale xaniale pata pataema
Xaniale xaniale pata pataema
Yaliwa liwala neke nekena
Yaliwa liwala nafa nafaeba
 
Xaniale xaniale pata pataema
Xaniale xaniale pata pataema
Yaliwa liwala neke nekena
Yaliwa liwala neke nekena
 
Atübü tübu paliwa liwa
Atübü tübu paliwa liwa
Neyaliwa liwa niweta xuaba
Neyaliwa liwa niweta xuaba
 
Atübü tübu paliwa liwa
Atübü tübu paliwa liwa
Neyaliwa liwa niweta xuaba
Neyaliwa liwa niweta xuaba
 
Tamojonüyole tamojonüyo
Tamojonüyole tamojonüyo
Apo nekowüle taeyabokaemü
Apo nekowüle taeyabokaemü
 
Nakuale, nakuale, weiwatonüta
Nakuale, nakuale, weiwatonüta
Wekuale, wekuale pitsatabajü
Wekuale, wekuale pitsatabajü
 
Apo nekobelü muñeco yonü
Apo nekobelü muñeco yonü
Apo nekobelü yapubeyonü
Apo nekobelü yapubeyonü
 
Apo nekobelü yapubeyonü
Apo nekobelü yapubeyonü
Apo nekobelü muñeco yonü
 
Nekobe nekobe muñeco yoxae
yoloba yoloba yolabameje
Nekobe nekobe muñeco yoxae
yoloba yoloba yolabameje
 
Nakuale nakuale weiwatonüta
Nakuale nakuale weiwatonüta
Wekuale wekuale pitsatabajü
Wekuale wekuale pitsatabajü
 
Takueyawi tsaena taxainaenükae
Takueyawi tsaena taxainaenükae
Neyaliwa liwa newetaxuaba
Neyaliwa liwa newetaxuaba
 
Tamojonüyo tamojonüyo
Tamojonüyo tamojonüyo
Tamojonüyo tamojonüyo
Apo nekowüle taeyabokaemü
Apo nekowüle taeyabokaemü
Pekolotusuatua bexuabaliajü
 
Katsipitsipi kodowinüxi
Katsipitsipi kodowinüxi
Katsipitsipi kodowinüxi
                    

Katsipitsipi, la pequeña gaviota

                        La gaviota y los hombrecitos Kodowi
la gaviota y los hombrecitos Kodowi
la gaviota y la familia Kodowi
la gaviota y la familia Kodowi.
 
La gaviota y los hombrecitos Kodowi
comparten en comunidad
comparten en comunidad.
 
Ese compartir se ve bonito
ese compartir se ve bonito
comparten en comunidad
comparten en comunidad.
 
¡Cuidado! ¡Cuidado! Tengan cuidado
¡cuidado! ¡Cuidado! Tengan cuidado
Yaliwaliwahace estremecer el suelo
Yaliwaliwa hace tambalear el suelo.
 
¡Cuidado! ¡Cuidado! Tengan cuidado
¡cuidado! ¡Cuidado! Tengan cuidado
Yaliwaliwa hace estremecer el suelo
Yaliwaliwa hace estremecer el suelo.
 
De la laguna del cielo
de la laguna del cielo
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno.
 
De la laguna del cielo
de la laguna del cielo
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno.
 
Cuñadito, mi cuñadito,
cuñadito, mi cuñadito,
tú no ves mi huella
tú no ves mi huella
en el firmamento como el señor verano
en el firmamento como el señor verano,
me escapo de allí
me escapo de allí.
 
Yo no soy tu muñequito de mano
yo no soy tu muñequito de mano
yo no soy tu espejito de mano
yo no soy tu espejito de mano.
 
Yo no soy tu espejito de mano
yo no soy tu espejito de mano
yo no soy tu muñequito de mano.
 
Si fuera tu muñeco de mano
me podrías mirar, me podrías mirar
si fuera tu muñeco de mano
me podrías mirar, me podrías mirar
 
en el firmamento como el señor verano
en el firmamento como el señor verano
me escapo de allí
me escapo de allí.
 
Por tener muchos enemigos
por tener muchos enemigos
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno
Yaliwaliwa me ha lanzado un trueno
 
Cuñadito, mi cuñadito,
cuñadito, mi cuñadito,
cuñadito, mi cuñadito,
tú no ves mi huella
tú no ves mi huella
por debajo del brazo me deshago de ella
la gaviota y los hombrecitos Kodowi
la gaviota y los hombrecitos Kodowi
la gaviota y los hombrecitos Kodowi.

Yaliwaliwa: puede ser una laguna del cielo, que atrapa los peces y los represa, o una deidad relacionada con el agua y el trueno.