Intérpretes

Explicación y traducción: Hernando Perea Karijona

Lugar

La Pedrera, Amazonas.

En este relato conocerás a Kuyugo, uno de los dioses Karijona, y cómo se encontraron a los primeros karijona.

Historia de origen

                        Hace tiempo estaba Kuyugo.
Kuyugo estaba en el monte.
Había una persona en el monte,
no era propia gente, sino Kuyugo, dios;
él dizque vivía con su esposa
dizque estaba, estaba, estaba y escuchó el sonido de un güío,
«Me voy a matar el güío», dijo.
«Bien hecho», dijo la mujer.
Se fue para allá... siguiendo el canto del güío, se fue y se fue.
Amaneció y no lo encontró, se fue otra vez.
Amaneció y no lo encontró, se fue otra vez.
Después lo encontró en la cabecerita de un caño, en medio de una hierba de platanillo
él estaba escuchando cómo cantaba güío:
«¿Lo encontró?», le preguntó su esposa.
Él cogió la cerbatana y la flechita,
y la enrolló con algodón
«Sí», respondió. Después se fue.
Se fue allá, a su casa
durante cinco días, y volvió otra vez.
Se fue a mirar al güío y encontró Carijonas cantando
«¡Oiga! Hay gente,
hay canto de nosotros los Carijona»,
le dijo a la viejita que había gente.
Se fue adonde su mujer, llegó.
«Viejita, vamos donde la gente y los miramos».
«¿Dónde quiere usted visitar? Aquí no hay gente,
mañana vamos a mirar gente».
Se fue a coger hojitas de coca, a coger, a coger, a coger,
llegó a la casa de él,
se puso a tostar coca,
se apagó y luego piló y piló el mambe.
¿Por qué piló?
¿Y a qué? Vino a mambear.
Se fue, y después, en la mochila de taja, taja,
en la mochila de él guardó el mambe,
para allá se fue a mambear, adonde la gente
llevó a la mujer a mirarlos,
se fueron los dos,
todos vinieron adonde ellos a saludar,
y la mujer también:
«Oiga, viejita, usted dijo que no había Carijonas,
sí sabe».
Él se quedó con ellos ayudando a tumbar chagra,
hizo un cambuche
en esa casa están todos los Carijona revueltos con mujeres.
«¡Mire!», dijo Kuyugo,
«vaya para allá a buscar palos de yuca y de plátano,
pepa de pupuña, pepa de caimo, pepa de uva, todas,
hay hartísimos Carijona.
Mire, usted dijo que no había Carijona
y yo dije que había Carijona.
Quiere ser brujo,
todos no nos miran,
aprendió solamente a trabajar, no más».
Y después se fue Kuyugo adonde la hija,
se enfermó la hija, él la hizo enfermar.
Y después se fue el papá
«Abuelo, ¿qué pasó? Mi hija se enfermó».
«¿Por qué está enferma?».
«Yo no sé».
«Allá hay pringamosa, vaya busque».
La pringamosa seguro la alentó.
                    

Historia de origen

                        Nai tëkë jenarë kuyugo
kuyugo nai itu tawë
nai karijona teñi itu tawë
nërë karijona daike mëkë kuyugo
irëtïwëtï naitëkë tïhïtï marë
naitëkë naitëkë ëkëimë ekarï etahï
atï ëkëimë hïnëse wïtëe ganë
hë ganë ihïtï
dëmë chia... ëkëimë eremirï ihëkë dëmë, dëmë dëmë chia
mekayaka ejorija nai dëmëja
nekayaka ejorïja nai dëmëja
irëtërë nejorï yanuru amotïrï tërë wayachina arï wayachinara nawë
ëkëimë etï etarï hëkë:
ijïjï... jïjïrï...
ijïjï... jïjïrï...
mejorï ëmërë mejorï
iracha... racha ajëchï tëjiji
nïmaurutë nïmaurutë
ëjë irëbë dëmë
dëmë chia imïnëya
eñatoene ekayakarï atawë mëjïja
dëmë ëkëimë enee, humm karijona enëe eremirï etanë
nëkë karijona nai
irëtërë aña etï nai karijona
notïjaya kae karijona nai
dëmë tïjïtïya, nïtuda
noti karijonaya mane eneene
osa nai karijona, ërëtërë karijona ake nai
kokogërë karijona enee mane
ijatu jëse dëmë ijatu jëse ijatu jëse ijatu jësë nai
nïtuda imïnëya
ijatu nai naiyana
naikejï nëkëjï nïtuka nïtuka nïtuka nïtuka
etï jëkë nïtuka
etï kae do? ijatunase nejï
dëmë irëtawë rujujï rijë tawë
irëtawë rujuji tawë nïjïnïma
chia ijatunase dëmë karijona ya
tïjïtï arë eneene
dëmë sëkënërë
yeje tiyajoro nejï karijona iyane
ijïtï isajo gërëja, tiyajoro nocha gërëja
nëkë noti, karijona ake nai mïkae
iware nai
imarëne nechinojo tujitë akëtërï jëkë
jakoro mïnë amï
irëtawë naitoto tiyajoro karijona nocha isajogërë gërëja
nëkë ganë kuyugo
nai chia dëtëkë wui ejï wae jaru ejï iwatatëkë
jareju ejutujë waraimë ejutujë juruma ejutujë tiyajoro
natïmake karijona nai
nëkë karijona ake mïkae
karijona nai ka ëwï
mëje jiyachime echise nai
tiyajoro kenerïko eneja nai
enïreke tïjakaemï jëkarïreke iware nai
irëtïwë dëmë kuyugo echiriya
echenë nechi nërë dajoe
irëtïwëtï dëmë iyumu
tamu, ëtï mërë? yechirï echenë nai
ëteke echime
kenajoro
chia nai jurutono iwata
jurutono 'llama uno' irë mara kure nïrïjo.